Το τρένο της Καρατζόβας

Το τρένο της Καρατζόβας

Ως παιδί θυμάμαι αμυδρά τη γιαγιά μου να μου λέει ιστορίες με το Τρενάκι της Καρατζόβας. Το φανταζόμουν, το άκουγα,  νόμιζα πως ήταν αποκύημα της φαντασίας της. Αρκετά χρόνια μετά έμαθα πως το τρένο αυτό πραγματικά υπήρξε στην Καρατζόβα. Ας δούμε λοιπόν την ιστορία του με λίγα λόγια.

Η γραμμή Σκύδρα-Αριδαία (Βέρτεκοπ-Αρδέα) κατασκευασμένη το 1916, από τις συμμαχικές δυνάμεις της Ανταντ (Entente Cordiale= Εγκάρδια Συνεννόηση),   διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην έκβαση του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. 

(Πηγή Wikipedia)

Το τρένο της Καρατζόβας, όπως έμεινε γνωστό, μετέφερε εφόδια (δυνατότητα μεταφοράς αρχικά 250 τόνων ημερησίως και πρόβλεψη για 400), στρατιώτες από και προς το ορεινό μέτωπο, καθώς και τραυματίες από το μέτωπο στο σέρβικο στρατιωτικό νοσοκομείο που είχε εγκατασταθεί στην Άψαλο. Αλλά και στη Σκύδρα, επάνω στον λόφο στη ΝΔ πλευρά της, υπήρχε αγγλικό υπαίθριο νοσοκομείο (Ambulance Anglaise) δυναμικότητας 1.000 κλινών και ένα δεύτερο στη βόρεια πλευρά της πόλης με 2.000 κλίνες. Η περιοχή αυτή έως και λίγα χρόνια πριν ήταν  γνωστή με το όνομα  «Νοσοκομεία».

Επιπρόσθετα, το τρένο μετέφερε και αιχμαλώτους από το μέτωπο στην περιοχή της  Αψάλου, καθώς εκεί  λειτουργούσε και κέντρο απομάκρυνσης αιχμαλώτων.

 Η κατασκευή του βασίστηκε στα πρότυπα της γραμμής Ντεκοβίλ, μίας επαναστατικής τεχνολογίας σιδηροδρόμων που οφείλει το όνομά της στον Paul Decauville (1846-1922). Περισσότερες πληροφορίες  για την εταιρία  Decauville . 

 Ο Decauville, Γάλλος μηχανικός, πρωτοστάτησε στην ανάπτυξη φορητών σιδηροδρομικών συστημάτων, ιδανικών για χρήση σε δύσβατες περιοχές ή για προσωρινές εγκαταστάσεις. Η καινοτομία του βασίστηκε σε σιδηροδρομικές γραμμές στενού εύρους,  60 εκ., που εύκολα αποσυναρμολογούνταν, μεταφέρονταν και επανασυναρμολογούνταν σε νέες τοποθεσίες.

(ΑΠΕ ΜΠΕ, 2021)

(ΑΠΕ ΜΠΕ, 2021)

Το μήκος της γραμμής Σκύδρα - Αριδαία ήταν 28 χιλ. και 895 μέτρα και της γραμμής από την Άψαλο έως την Όρμα 13 χιλ. και 386 μέτρα.

(Φωτογραφία από τη δεκαετία 1985-'95 η ίδια με την παρακάτω έγχρωμη)

Ουσιαστικά το τρένο έλυσε το πρόβλημα των επικοινωνιών στην Καρατζόβα, οι οποίες τότε ήταν σχεδόν ανύπαρκτες, συνδέοντας την Αρδέα (Αριδαία) με το Βέρτικοπ (τη Σκύδρα). Οι γραμμές (πλάτους 0,60εκ.)  κατασκευάστηκαν σε πέντε μήνες, χρόνος  ρεκόρ σε σχέση με τα μέσα της εποχής.

Επιπρόσθετα, για όσο καιρό λειτούργησε και μετά τον πόλεμο διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην τόνωση της τοπικής οικονομίας, καθώς αποτέλεσε τη σύνδεση της Αλμωπίας με τη Σκύδρα και ευρύτερα τη Θεσσαλονίκη. Μετέφερε εμπορεύματα, 

(Φωτογραφία από τη δεκαετία 1985-'95)
τοπικά αγροτικά  προϊόντα, καθώς και επιβάτες συμβάλλοντας έτσι στην ανάπτυξη της περιοχής.

(Το πάνω μέρος της ίδιας γέφυρας )

(Φωτογραφία το ίδιο σημείο το 2009)

Το ίδιο σημείο σήμερα

Μετά τον πόλεμο, οι Γάλλοι προσέφεραν το σιδηρόδρομο Decauville στην Ελληνική κυβέρνηση. Το 1923 παραχωρήθηκε στην εταιρία  «Τοπικοί Σιδηρόδρομοι Μακεδονίας» με ανάδοχο και συνιδρυτή, τον ιδιοκτήτη οικοδομικής εταιρίας (στη Θεσσαλονίκη υπάρχει ολόκληρος συνοικισμός με το όνομα Χαριλάου),  Επαμεινώνδα Πέτρου Χαριλάου (1874-1947). Το δίκτυο λειτούργησε κανονικά μέχρι το 1931που η λειτουργία του διακόπηκε προσωρινά με την τότε κρίση και αφού πέρασε στην ιδιοκτησία του Ελληνικού Δημοσίου, οριστικά το 1936.

Οι οικονομικές δυσκολίες της εταιρείας «Τοπικοί Σιδηρόδρομοι Μακεδονίας»  οφείλονταν σε :

Ανεπαρκείς εισπράξεις: Η κίνηση επιβατών και εμπορευμάτων δεν απέφερε τα αναμενόμενα έσοδα, οδηγώντας σε ζημίες.

Οικονομικές δυσκολίες των κατοίκων: Η ξηρασία του 1927 και τα χρέη προς την Εθνική Τράπεζα δυσκόλεψαν την πληρωμή των εισιτηρίων.

Γενικότερα προβλήματα της εταιρείας: Η αστάθεια στην Ελλάδα και η έλλειψη επενδύσεων επηρέαζαν αρνητικά την εκμετάλλευση του τρένου.

Αποτυχημένες προσπάθειες επέκτασης: Η χρηματοδότηση του Επαμεινώντα Χαρίλαου για την εκμετάλλευση δασικών πόρων δεν απέδωσε.

Παγκόσμια οικονομική κρίση: Η κρίση του 1929 και η πτώση της ζήτησης αγροτικών προϊόντων επιδείνωσαν την κατάσταση.

Μια τέτοια ατμάμαξα από τις 14 της γραμμής Σκύδρας - Αριδαίας βρέθηκε, μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, να εργάζεται στα Μεταλλεία Δομοκού, από όπου το 1982 αγοράστηκε από το Frankfurter Feldbahn Museum (Μακεδονικά,  2020). Μπορείτε να πατήσετε εδώ, να περιηγηθείτε στο Μουσείο και να δείτε την ατμάμαξα. 

Σύμφωνα με τον υπεύθυνο του Σιδηροδρομικού Μουσείου ΟΣΕ Ιάσων Ζώρζο, «όταν σταμάτησε η λειτουργία της γραμμής, το τροχαίο υλικό της εκποιήθηκε και σήμερα η μοναδική μονάδα που επιβεβαιωμένα κυκλοφόρησε στη γραμμή αυτή και διασώζεται είναι μία ατμάμαξα κεκορεσμένου ατμού, τριών συνεζευγμένων αξόνων, η υπ' αριθ. 1593 (κατασκευής 1915 από την ίδια τη Decauville) που βρίσκεται στο σιδηροδρομικό μουσείο Frankfurter Feldbahnmuseum e.V. της Γερμανίας».

Ο κ. Ζώρζος διευκρίνισε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ πως «η ατμάμαξα που συχνά αναφέρεται ότι είναι του τρένου της Καρατζόβας και ο Οργανισμός έλαβε σχετικά αιτήματα παραχώρησης και μεταφοράς της, στη Σκύδρα, παρ' ότι είναι του τύπου αυτού, βάσει του εργοστασιακού της αριθμού (1711 κατασκευής 1916) δεν πρόκειται για μία από τις 14 που επιβεβαιωμένα κυκλοφόρησαν στη γραμμή της Αριδαίας, ενώ δεν υπάρχουν άλλα στοιχεία που να υποστηρίζουν άμεση σχέση της με αυτή».

   «Η συγκεκριμένη μηχανή σήμερα αποτελεί μέρος της συλλογής του Σιδηροδρομικού Μουσείου Αθηνών, που είναι υπό διαμόρφωση μετά τη μετεγκατάστασή του. Βρίσκεται σε φυλασσόμενο χώρο στον Πειραιά, έχοντας αποκατασταθεί μερικώς και πρόκειται να αποτελέσει έκθεμα του μουσείου αυτού, καθώς σκοπός του Εθνικού Σιδηροδρομικού Μουσείου είναι να συμπεριλάβει αντιπροσωπευτικά δείγματα σιδηροδρομικού υλικού, έτσι ώστε να ταξιδέψει τον επισκέπτη στην ιστορία του σιδηροδρόμου σε ολόκληρη τη χώρα», είπε και εξήγησε πως «η μηχανή αυτή, εξάλλου, δεν αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα μόνο των ατμαμαξών που κυκλοφόρησαν στα στρατιωτικά δίκτυα του Α' ΠΠ, αλλά κι αυτών που δούλεψαν για δεκαετίες σε βιομηχανικές γραμμές σε κάθε άκρη της Ελλάδας, ενώ τέσσερις όμοιες κυκλοφόρησαν και στον τροχιόδρομο του Βόλου» (ΑΠΕ ΜΠΕ, 2021).

Παλιοί Σταθμοί

Σταθμός Σκύδρας

Δυστυχώς ο σταθμός αυτός δεν είναι σε καλή κατάσταση και βρίσκεται απέναντι από τον σταθμό του τρένου, αναμένοντας.

Σταθμός Αψάλου

Ο Σταθμός  Αψάλου ήταν πολύ σημαντικός, καθώς εκεί λειτουργούσε υπαίθριο σέρβικο στρατιωτικό νοσοκομείο και σταθμός απομάκρυνσης αιχμαλώτων.

 Το μήκος της γραμμής Σκύδρα - Άψαλος - Αριδαία ήταν 28 χιλ. και 895 μέτρα.

Επίσης, εκεί είχε στηθεί και το αρχηγείο της 2^ης Σέρβικης Στρατιάς. Από την Άψαλο το Ντεκοβίλ έφτανε στην Αριδαία μέσω μιας γέφυρας.

 Ο σταθμός υπάρχει και σήμερα και έχει αναπαλαιωθεί. 

Σταθμός Ξιφιανής

Μικρός σταθμός που εξυπηρετούσε τις μικρές ανάγκες της περιοχής. 

Το κτίριο σώζεται έως σήμερα και χρησιμοποιείτε ως αποδυτήρια στο γήπεδο της τοπικής ποδοσφαιρικής ομάδας! Διακρίνεται η πινακίδα που φέρει, χωρίς όμως να διακρίνεται η επιγραφή.

Παλιός Σταθμός Ξιφιανής 2023 (Κουστούριανη)

Παλιός Σταθμός Ξιφιανής (Κουστούριανη) 2023 

Κάποια σημεία από τις γραμμές του τρένου σε διάφορες χρονικές στιγμές

Σταθμός Αριδαίας

(Σταθμός Αρδέας (Αριδαία) πηγή Wikipedia)

Παρακάτω ο σταθμός της Αριδαίας στο διάβα του χρόνου από φωτογραφίες του Δημήτρη Ιντζίδη

(Παλιός Σταθμός της Αρδέας /Σήμερα Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Αριδαίας)

Σταθμός Μεγαπλατάνου

Στην  καταπράσινη πλαγιά του Βόρα, στην  πεδιάδα του Μεγαπλατάνου, με τις κερασιές ανθισμένες την άνοιξη και φορτωμένες  κεράσια το καλοκαίρι, υψώνεται αγέρωχο ένα κτίριο που αν το αφουγκραστείς διηγείται περήφανο τα γεγονότα του Α΄ Παγκόσμιου πόλεμου στις αρχή του 20^ου  αιώνα.

(Ο Σταθμός του Μεγαπλατάνου σήμερα)

Όπως γνωρίζουν, οι λίγοι παλαιότεροι, πρόκειται για τον σταθμό Μεγαπλατάνου, ο οποίος κάποτε έσφυζε από ζωή ως τμήμα της θρυλικής γραμμής Ντεκοβίλ, γνωστής και ως "Τρενάκι της Καρατζόβας". 

Το κτίριο, φέροντας ακόμα την επιγραφή "Μεγαπλάτανος", αποτελεί ένα σπάνιο μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς. Η αξία του, τόσο ιστορική όσο και αρχιτεκτονική, είναι αδιαμφισβήτητη. 

Σήμερα είναι κατοικία εργαζομένων σε αγροτικές εργασίες.

Σταθμός Όρμας

Δυστυχώς, ο σταθμός της Όρμας (όπως παντού αναφέρεται) έχει καταστραφεί.

Katerina Samanti

All rights reserved© Katerina

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση και αναπαραγωγή

Βιβλιογραφικές Ιστογραφικές πηγές 

Ελληνικός Ορειβατικός Σύλλογος Αριδαίας. Το τρένο της Καρατζόβας.

Ελληνικός Ορειβατικός Σύλλογος Αριδαίας. Ανακτήθηκε στις 18-01- 2024 

Ν. Σιβένας, 2017. Η Ιστορία της Δημιουργίας του Τρένου της Καρατζόβας.

Little Stories of Big History  Ανακτήθηκε στις 20-01-2024

Σιδηροδρομικό Μουσείο Ελλάδας

Το τρένο της Καρατζόβας σφυρίζει για διάσωση.www.amna.gr. 

Σιδηροδρομικό Μουσείο Frankfurter Feldbahn Museum