Aridaia: Traditions and Customs That Tell Christmas Stories/Αριδαία: Παραδόσεις και έθιμα που αφηγούνται Χριστουγεννιάτικες ιστορίες.

Αναδρομή στα Χριστούγεννα άλλων εποχών

Η επιστροφή στα Χριστούγεννα παλαιότερων δεκαετιών έγινε μέσα από τις αναμνήσεις των παιδικών χρόνων κατοίκων που είναι στην τρίτη ηλικία και γεννήθηκαν στην Αριδαία. Με μεγάλη προθυμία, δέχθηκαν να «ταξιδέψουν» πίσω στον χρόνο και να μοιραστούν μαζί μας τις ανεξίτηλες, γλυκές τους εικόνες από εκείνα τα σκληρά αλλά γεμάτα ζεστασιά χρόνια (οι συνεντεύξεις είναι παλαιότερες και κάθε χρόνο εμπλουτίζονται) . Αρχικά, ανέφεραν ότι θυμούνταν λίγα πράγματα, αλλά όσο προχωρούσε η αφήγηση, οι μνήμες ζωντάνευαν. Από τα βάθη της μνήμης, έφερναν όλο και περισσότερες λεπτομέρειες, ενώ το χαμόγελο φώτιζε τα πρόσωπά τους και τα μάτια τους γέμιζαν συγκίνηση.

Τα Χριστούγεννα τότε ήταν μια εποχή μαγείας και χαράς για τους κατοίκους της Αριδαίας, καθώς πρόσφεραν μια ανάπαυλα από τη δύσκολη  καθημερινότητά τους, με δραστηριότητες που έβγαιναν έξω από τα συνηθισμένα.

Οι περισσότεροι άνθρωποι, γεωργοί και κτηνοτρόφοι, έκαναν ό,τι μπορούσαν για να ξεκουραστούν, να εκκλησιαστούν και να περάσουν όμορφα με τις οικογένειές τους. Ήθελαν να ξεχάσουν τους  πολέμους (τον Β' Παγκόσμιο, τον Εμφύλιο και την πείνα που ακολούθησε) και ανυπομονούσαν για τις γιορτές με λαχτάρα και ενθουσιασμό. 

Οι Προετοιμασίες για τα Χριστούγεννα

Καθώς πλησίαζαν τα Χριστούγεννα, η ζωή των αγροτικών οικογενειών της Αριδαίας γέμιζε με εντατική δουλειά, χαρά και ανυπομονησία. Τέλη Νοεμβρίου, οι άνθρωποι είχαν ήδη ολοκληρώσει τις βασικές γεωργικές εργασίες της εποχής: το μάζεμα της πατάτας και των φασολιών, το άλεσμα του σιταριού και του καλαμποκιού, το κάπνισμα και το κοπάνισμα του κοκκινοπίπερου…  Οι νοικοκυρές είχαν ετοιμάσει τραχανά και κόρες, ενώ παράλληλα είχαν φροντίσει  να συλλέξουν αρκετά ξύλα έτσι ώστε να κρατήσουν αναμμένο το τζάκι τους τους κρύους μήνες του χειμώνα.

 

Από τις αρχές Οκτωβρίου, οι καμινάδες των τζακιών κάπνιζαν αδιάκοπα στην πεδιάδα της Αλμωπίας, σηματοδοτώντας την έναρξη του βαρύ χειμώνα. Τα βράδια, οι οικογένειες συγκεντρώνονταν γύρω από τη φωτιά, όπου οι μεγαλύτεροι αφηγούνταν ιστορίες για καλικάντζαρους και αγγέλους, γεμίζοντας τα παιδιά με δέος και φαντασία.

Οι προετοιμασίες για τα Χριστούγεννα ξεκινούσαν από την αρχή της νηστείας, την οποία τηρούσαν ευλαβικά τα περισσότερα σπίτια. Οι γυναίκες ξεκινούσαν να οργανώνουν το νοικοκυριό, να καθαρίζουν και να συγκεντρώνουν υλικά και σκεύη για τα χριστουγεννιάτικα φαγητά και γλυκά. Παράλληλα, έραβαν και ύφαιναν ρούχα για την οικογένεια, καθώς όλα τότε ήταν χειροποίητα.

Η Φροντίδα του Γουρουνιού

Οι περισσότερες οικογένειες είχαν φροντίσει να μεγαλώσουν ένα γουρουνάκι, που προοριζόταν για το εορταστικό τραπέζι. Αρχές Δεκέμβρη, με μεράκι και προσοχή, οι γονείς ετοίμαζαν το κρέας: έβραζαν το λίπος σε μεγάλα καζάνια στην αυλή, φτιάχνοντας βούτυρο (αυτό το βούτυρο έβαζαν στους κουραμπιέδες), τσιγαρίδες και παραδοσιακά λουκάνικα με πράσο, που ήταν χαρακτηριστικό της περιοχής.

Το Γιορτινό Τραπέζι

Το χριστουγεννιάτικο τραπέζι ήταν γεμάτο γεύσεις που τιμούσαν την παράδοση. Τα κύρια πιάτα περιλάμβαναν χοιρινό με πράσο, λουκάνικα, ψητή κότα και πίτες, ενώ τα γλυκά ολοκλήρωναν το γεύμα με γεύσεις όπως μπακλαβάς με σπιτικά φύλλα, σαρλί, χαλβά με αλεύρι και κουραμπιέδες.

Τα παιδιά

Τα παιδιά εκείνες τις μέρες μάζευαν ξύλα για το τζάκι, έφτιαχναν  χειροτεχνίες, και στόλιζαν το χριστουγεννιάτικο δέντρο. Αυτό ήταν συνήθως ένα μικρό έλατο ή πεύκο που έβρισκαν οι άντρες στο δάσος και το έφερναν στο σπίτι. Το στόλιζαν με φυσικά υλικά που έβρισκαν στη φύση, όπως κουκουνάρια, καρύδια και βελανίδια, τα οποία διακοσμούσαν με όμορφα υφάσματα, βαμβάκι και κλωστές, δημιουργώντας έτσι μοναδικά στολίδια. Φυσικά, δεν έλειπαν και τα χάρτινα στολίδια που έφτιαχναν με τα ίδια τους τα χέρια.

Ζωή στο εμείς και όχι στο εγώ

Αυτές οι προετοιμασίες δεν ήταν μόνο μια πρακτική διαδικασία, αλλά και μια αφορμή για ενίσχυση της οικογενειακής ενότητας. Κάθε μικρή εργασία, από τη συλλογή ξύλων μέχρι το στόλισμα του δέντρου, ήταν εργασία για όλους και ευκαιρία για δημιουργία αναμνήσεων που έμεναν ανεξίτηλες στο χρόνο. Οι άνθρωποι που είχαν λίγο περισσότερα βοηθούσαν με υλικά αγαθά αυτούς που στερούνταν και εκείνοι με τη σειρά τους τους βοηθούσαν στις χειρωνακτικές εργασίες ή όπως μπορούσαν.

«Κόλιντα Μπάμπω»

Τις τελευταίες μέρες πριν τα Χριστούγεννα παιδιά και μεγάλοι συγκέντρωναν ξύλα σε διάφορες συνοικιακές πλατείες της Αριδαίας, αλλά και των γύρω χωριών της επαρχίας. Τη νύχτα της 23^ης Δεκεμβρίου, ότι καιρό και αν είχε, άναβαν τις φωτιές, μάλιστα υπήρχε συναγωνισμός μεταξύ των γειτονιών για το ποια  άναψε τη μεγαλύτερη φωτιά. 

Τότε τα παιδιά με τα τουρβαδάκια* τους ζωσμένα χιαστή, φώναζαν «Κόλιντα Μπάμπω» (σημαίνει μας σφάζουν γιαγιά) γύρω από τη φωτιά και αξημέρωτα ξεκινούσαν για τα συγγενικά τους σπίτια. 

Οι νοικοκυρές άνοιγαν την πόρτα του σπιτιού στα παιδιά, τα καλούσαν να καθίσουν και έβαζαν στα καλαθάκια τους  καρύδια, φουντούκια, ξερά σύκα, μανταρίνια, ξυλοκέρατα ή καραμέλες και πολύ σπάνια καμιά δεκάρα.

 Εκείνα φώναζαν άλλη μια φορά μέσα στο σπίτι «Κόλιντα Μπάμπω» και ξεκινούσαν για το επόμενο. Κάποιοι κάτοικοι υποστηρίζουν ότι το έθιμο κατάγεται από τα πολύ παλιά χρόνια και τον Ηρώδη. Όταν πια ξημέρωνε, τελείωναν και πήγαιναν στο σπίτι για ύπνο.

*τουρβαδάκια: ήταν μικρά υφαντά τσαντάκια κάτι σαν ταγάρια μικρά που τους ύφαιναν οι μητέρες για τα κάλαντα.

Χριστούγεννα

Οι καμπάνες χτυπούσαν  χαρμόσυνα, πέντε η ώρα το πρωί καλώντας τους πιστούς στη μικρή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου για τη λειτουργία της μεγαλύτερης γιορτής της Χριστιανοσύνης! Έβαζαν τα καλά, χειροποίητα ρούχα τους (υφαντά) και ξεκινούσαν περπατώντας βιαστικά στο χωματόδρομο που μετά την ελαφριά στροφή γεμάτη μουριές από τη μια πλευρά του δρόμου έβγαζε στη μικρή εκκλησία. Από τις κεραμοσκεπές κρεμόντουσαν πάγοι που από μακριά έμοιαζαν  σπαθιά και ο αέρας σφύριζε περνώντας ανάμεσα από τα κλαδιά των δέντρων. Οι μεγάλοι έσκυβαν για να περάσουν τη χαμηλή πόρτα, έμπαιναν και αντίκριζαν τα μάτια των συγχωριανών τους, πίσω από τον ασημένιο καπνό από το λιβάνι, που τους μετέδιδαν  ζεστασιά και αγάπη, άκουγαν τον παπά-Γιώργη να ψάλει τη χαρμόσυνη ακολουθία, μύριζαν το λιβάνι  και τότε όλοι μαζί μαγικά βίωναν τη γέννηση του Θεανθρώπου. Με το τέλος της λειτουργίας  εύχονταν ο ένας στον άλλο «Χρόνια Πολλά», «Καλά Χριστούγεννα» και γύριζαν στα σπίτια τους. Εκεί όλη η οικογένεια έτρωγε το Χριστουγεννιάτικο πρωινό που περιελάβανε τσιγαρίδες (ή τζουμέρκες), ψημένο χοιρινό, λουκάνικα με πράσο και ζυμωτό ψωμί. Η νοικοκυρά μετά σιρόπιαζε τον μπακλαβά και ετοίμαζε το χοιρινό με πράσο για το Χριστουγεννιάτικο γεύμα.

 «Θυμάμαι σαν τώρα να σκύβουν οι μεγάλοι να περάσουν τη χαμηλή πόρτα της εκκλησίας, να μπαίνουμε μέσα και να νοιώθουμε ζεστασιά και αγάπη μέσα στο κρύο, όλοι μια οικογένεια».

Μαρτυρία κατοίκου Αριδαίας.

Ευχαριστούμε πολύ για το πολύτιμο ταξίδι την κ. Αγάπη, την κ. Χρυσούλα, την κ. Μαρία, την κ. Ιορδάνα και την κ. Ευτυχία.

A Journey Back to the Christmases of Past Decades

The journey back to the Christmases of past decades was brought to life through the childhood memories of elderly residents who were born and raised in Aridaia. With great eagerness, they accepted the opportunity to "travel" back in time and share with us their vivid, sweet recollections of those hard yet heartwarming years. (The interviews were conducted in previous years and are enriched annually.) Initially, they claimed to remember only a few details, but as the storytelling progressed, their memories came alive. From the depths of their minds, they retrieved more and more details, their smiles growing wider and their eyes glistening with emotion.

Christmas at that time was a season of magic and joy for the people of Aridaia, offering a welcome respite from their difficult daily lives, filled with activities that broke away from the mundane.

Most people, being farmers and livestock breeders, did everything they could to rest, attend church, and enjoy the festive days with their families. They longed to forget the wars (World War II, the Civil War, and the famine that followed) and awaited the celebrations with great anticipation and enthusiasm.

 

 Christmas Preparations 

As Christmas approached, the lives of rural families in Aridaia were filled with hard work, joy, and anticipation. By late November, most people had already completed the essential agricultural tasks of the season: harvesting potatoes and beans, milling wheat and corn, smoking and pounding red peppers. The homemakers had prepared trahana and kores while also gathering enough firewood to keep the hearths burning through the cold winter months.

Early Preparations

From early October, the chimneys of fireplaces in the Almopia plain smoked continuously, marking the arrival of the harsh winter. In the evenings, families would gather around the fire, where the elders shared stories of goblins (kallikantzaroi) and angels, captivating the children with awe and imagination.

Preparations for Christmas began with the Advent fast, which most households observed with reverence. Women would organize the household, clean thoroughly, and gather ingredients and utensils needed for festive cooking and baking. They also sewed and wove clothes for the family, as everything at that time was handmade.

Taking Care of the Pig

Most families raised a pig specifically for the holiday feast. By early December, parents would carefully prepare the meat. The fat was boiled in large cauldrons in the yard, producing butter (used in Christmas cookies like kourabiedes), tsigarides (fried pork pieces), and traditional sausages made with leeks, a local specialty.

The Festive Table

The Christmas table was rich with traditional flavors that honored the heritage of the region. Main dishes included pork with leeks, sausages, roasted chicken, and pies, while desserts added the final sweet touch with homemade baklava, sarli, semolina halva, and kourabiedes.

These preparations were not just practical tasks but also an opportunity to strengthen family bonds. Every small activity, from gathering firewood to decorating the Christmas tree, became a chance to create memories that would remain indelible over the years.

 children

Those days, the children gathered wood for the fireplace, made snowflakes and other crafts, and decorated the Christmas tree. It was usually a small fir or pine tree that the men found in the forest and brought home. They decorated it with natural materials they found in nature, such as pine cones, walnuts, and acorns, which they adorned with beautiful fabrics, cotton, and threads, creating unique ornaments. Of course, there were also paper ornaments that they made with their own hands.

The Caroling Tradition

In the days before Christmas, the people of Aridaia and nearby villages would gather firewood in their neighborhoods. On Christmas Eve, they'd light bonfires, with each neighborhood striving to build the largest one. Children, carrying small, woven bags called tourvadakia, would sing "Kolinda, Grandma" around the fires. As dawn approached, they'd visit their relatives, where they'd be greeted with treats like nuts, dried fruits, and candies. This tradition, some believe, dates back to the time of Herod.

Christmas

The bells rang out joyfully at five in the morning, calling the faithful to the small church of Saint George for the service of the greatest feast in Christianity! Dressed in their finest handmade garments, they hurried along the dirt road, which after a gentle bend lined with mulberry trees on one side, led to the church. Icicles hung from the tiled roofs, resembling distant swords, and the wind whistled through the bare branches of the trees. The older folks bent to pass through the low door, entering to find the eyes of their neighbors, seen through the silver smoke of incense, conveying warmth and love. They listened to Father George chant the joyous service, smelled the incense, and together they magically experienced the birth of the God-man. At the end of the service, they wished each other "Many Years" and "Merry Christmas" and returned to their homes. There, the whole family ate a Christmas breakfast that included tsigarides (or tzoumerkes), roasted pork, sausages with leek, and homemade bread. Afterwards, the housewife would syrup the baklava and prepare the pork with leek for the Christmas lunch.

Living for the "we" and not the "I" 

These preparations were not just a practical process, but also a reason to strengthen family unity. Every small task, from gathering wood to decorating the tree, was a job for everyone and an opportunity to create memories that would last a lifetime. People who had a little more would help those who lacked, and they in turn would help them with manual labor or in any way they could.

"I remember as if it were yesterday, the older people bending to pass through the low church door, us going inside and feeling warm and loved in the cold, all one family." Testimony of a resident of Aridaia. Many thanks for this valuable journey to Mrs. Agape, Mrs. Chrysoula, Mrs. Maria, Mrs. Iordana, and Mrs. Eftychia.

Katerina Samanti

Με την επιφύλαξη παντός δικαιώματος © Aridaiaplace

Απαγορεύεται η χωρίς άδεια αναπαραγωγή